Os carboeiros da Ciénaga de Zapata

Alacranes, Matanzas, Cuba, 1924

A Ciénaga de Zapata é un territorio de 300 000 hectáreas da provincia de Matanzas, na zona occidental de Cuba. O 75% da súa superficie é pantanosa. A abundancia de turba e carbón vexetal fixo que algúns homes puxeran os seus ollos nesta desolada e inhóspita rexión a comezos do século XX, a meirande parte eran galegos, e algúns deles, oriundos de San Sadurniño.
Todo comezou tras dun decreto firmado en 1912 polo daquela Presidente da República Cubana, José Miguel Gómez. Segundo a lei, dábaselle a concesión para a explotación da ciénaga á Compañía Agricultora de Zapata, mais a ningunha empresa estranxeira ou nacional lle interesou esta “oferta” polo custoso da inversión precisa para poñer en marcha as explotacións.
Tratábase basicamente de construír gabias en inmensos terreos pantanosos para poder extraer ou tronzar madeira e “fabricar” carbón que se vendía en Matanzas ou na Habana. Un labor ben coñecido polos labregos e labregas de San Sadurniño que “redondeaban” os seus cativos ingresos vendendo carbón vexetal polo Ferrol na primeira metade do século XX.

Así foi como algúns emigrantes galegos da Habana entenderon que “aquilo” era unha oportunidade; nomeadamente para os avispados empresarios viveirenses Jesús Rivera Cociña e os irmáns Sinecio e Ciro Mora. Os tres socios organizaron unha estrutura da explotación da ciénaga coa “Bodega de los gallegos”. Alí vivían contratados preto dun centenar de emigrantes galegos, fartos de buscarse a vida polas rúas da Habana, explotados polos empresarios galegos do carbón. Mais as condicións do traballo na ciénaga eran infames; auga, lama, cocodrilos, os mosquitos e a insalubridade dos pantanos mantiñan a aqueles indómitos galegos preto das portas da morte. Por riba, a bestialidade do traballo, tronzar a leña, carrexar e preparar o carbón vexetal durante varios días facían extenuante calquera actividade humana ante un clima adverso húmido e caloroso. O lector interesado pode ver aquí a curtametraxe “El megano” (Julio García Espinosa 1955) para quedar sen palabras. Moitos dos que saen nese filme son os galegos da Ciénaga de Zapata.
Entre os mais de cen galegos da Ciénaga atopamos a catro veciños de San Sadurniño: os irmáns Marcelino Vigo Díaz e José Vigo Díaz (de Ferreira); Manuel Cabeiro Canido e Antonio Redondo Sedes. Os catro coincidiron na "Bodega de los Gallegos" arredor de 1924. Outros homes que traballaron nas ciénagas foron José Soto e o seu fillo Manuel Soto Meizoso de Naraío. Poucos deles retornarán á patria da infancia e os seus restos aínda están alá, na Ciénaga de Zapata, hoxe "Reserva da biosfera". Descarga o documento para coñecer algo mais das súas vidas.
Documentado no libro "Del misterio a la realidad. Gallegos carboneros en la Ciénaga de Zapata” por Henry García González. Editado por Galicia en el mundo.Vigo 2011. Na fotografía Marcelino Vigo Díaz, (1899-1946), natural de Ferreira.